Vogel- en Habitatrichtlijn
De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn richtlijnen van de Europese Unie waarin aangegeven wordt welke soorten en natuurgebieden (habitats) beschermd moeten worden door de lidstaten.
De Vogelrichtlijn, 2 april 1979, bevat een lijst van 187 zeldzame of bedreigde vogelsoorten. Voor deze vogelsoorten en voor belangrijke overwinteringsgebieden van trekvogels moeten Speciale BeschermingsZones (Vogelrichtlijngebieden) worden aangewezen.
De Habitatrichtlijn dateert uit 1992. Hierin staat de bescherming van natuurlijke en half-natuurlijke habitats centraal. In de bijlagen van de Habitatrichtlijn worden 500 plantensoorten, 200 diersoorten (geen vogels, omdat die al onder de vogelrichtlijn vallen) en 198 habitats genoemd. Ze worden bovendien verdeeld over verschillende biogeografische regio's en en in prioritaire en niet prioritaire soorten. Ook voor Habitatrichtlijn moeten Speciale beschermingszones (Habitatrichtlijngebieden) worden aangewezen.
De gebieden die vallen onder de beide richtlijnen moeten uitgroeien tot een Europees netwerk van natuurgebieden. Dit netwerk wordt Natura 2000 genoemd. Het toont gelijkenis met de Nederlandse Ecologische Hoofd Structuur (EHS), maar het beschermingsregime is veel strenger.
Aanwijzing van een gebied tot SBZ betekent dat er een speciale beschermingsstatus van toepassing is. Er dient bij projectontwikkeling nabij dit soort gebieden rekening te worden gehouden met de zogenaamde "externe werking" met "significante effecten" van de bouw- en gebruiksactiviteiten van de projectlocatie. Deze begrippen komen voort uit artikel 6 van de Habitatrichtlijn, maar worden niet nader omschreven. Deze hebben echter al diverse malen tot rechtszaken geleid. Het is daarom belangrijk dat voordat een bouwproject nabij een SBZ wordt gerealiseerd "Habitatonderzoek" (onderzoek naar de effecten van dit bouwproject op de SBZ) wordt uitgevoerd. Maar het is natuurlijk altijd raadzaam op op grotere bouwlocaties zelf ook flora- en faunaonderzoek uit te laten voeren. Want ook de Flora- en faunawet is van toepassing.
De Vogel- en Habitatrichtlijn worden in Nederland vertaald naar de Natuurbeschermingswet (Nb-wet) en Flora- en faunawet (Ff-wet). De Nb-wet is bestemd voor gebiedsbescherming, terwijl de Ff-wet de soortbeschermingsaspecten van de Nederlands natuur beschermt. De nieuwe Nb-wet is op moment van schrijven nog niet vastgesteld. De nieuwe Flora- en faunawet is wel vastgesteld.
In het geval de wet of richtlijn door een overheidsorgaan wordt overtreden moet worden vastgesteld dat Rijk (AID) en Provincie meer dan eens onzorgvuldig omgaan met hun taak tot handhaving. Als voorbeeld wordt gegeven: het blijvend verstoren en dichtstorten van een deel van het ondergrondse Habitatrichtlijn gebied Sint Pietersberg door de gemeente Maastricht in 2003, zonder dat er sprake was van een dringende noodzaak, zonder de vereiste ontheffing en zonder maatregelen te nemen om de schade te beperken en tijdens het overwinteringsseizoen van de beschermde soort waaronder de Watervleermuis.